Często mówimy, że zimą przyroda śpi. Ale czy w przypadku zwierząt też tak jest? Niektóre rzeczywiście spędzają zimę, śpiąc w swoich zimowych kryjówkach, ale nie wszystkie. Żeby przetrwać niekorzystną porę roku, każde zwierzę musi się odpowiednio przygotować. Część gatunków, które są aktywne zimową porą gromadzi zapasy na czas, kiedy trudno o pokarm. Ale są i takie, które ani nie robią zapasów, ani nie zasypiają. W czasie krótkiej lekcji porozmawiamy o różnych strategiach przetrwania zimy w świecie zwierząt.

Zima w Tatrach to piękny, ale bardzo niebezpieczny okres. Trudno jest wtedy wybrać odpowiedni wariant trasy w terenie. Dlatego należy przygotować odpowiedni sprzęt i dobrać cel w zależności od pogody.  Tematem zajęć jest zagrożenie lawinowe - uczniowie dowiedzą się, co to jest lawinowe ABC ( sonda, detektor, łopata) i nauczą się go używać w Lawinowym Centrum Treningowym PZU na Kalatówkach.

Zajęcia odbędą się pod warunkiem występowania odpowiedniej pokrywy śnieżnej

Cykliczne gradacje kornika, związane z osłabieniem drzewostanów  przez powtarzające się epizody huraganowych wiatrów, są w przyrodzie czymś naturalnym,  a na terenie ochrony ścisłej parków narodowych – wręcz chronionym. Spacer przez drzewostany zaatakowane przez kornika jest okazją do dyskusji na temat jego roli w przyrodzie oraz do zainteresowania uczniów tematyką ekologii gatunków i zbiorowisk roślinnych związanych z jego obecnością.

Kto nie lubi miodu, pysznych owoców, pięknych kwiatów na łące lub w ogrodzie? Warto wiedzieć, że natrętna osa jest pożyteczna, podobnie jak inne owady. Podczas zajęć uczniowie dowiedzą się, jak pomagać małym skrzydlatym stworzeniom, żeby one mogły pomóc nam. Uczestnicy własnoręcznie wykonają domek dla owadów i usłyszą, jakie kwiaty warto zasiać w ogrodzie, aby odwiedzały go pszczoły.

Teren TPN jest podzielony na 3 strefy ochrony: ścisłą - gdzie chroni się naturalne procesy minimalizując działalność człowieka, czynną - gdzie chroni się półnaturalne ekosystemy m.in. przez wypas i naprawia to co człowiek w historii popsuł, oraz strefę ochrony krajobrazowej, obejmującą własność prywatną i obszary silnie przekształcone w przeszłości (np. Kuźnice). Na obszarze Parku jest 275 km szlaków oraz inne obiekty infrastruktury turystycznej. Obowiązują też ścisłe zasady - które uczestnicy zajęć poznają w terenie.

Pasterstwo, jedna z najdawniejszych form działalności człowieka w Tatrach, może wywierać duży wpływ na przyrodę, obecnie ograniczone zostało do formy wypasu kulturowego. Wyprawę śladami pasterzy prowadzimy przez polany, na których wypas prowadzi Baca Andrzej Staszel Furtek Polankowy oraz dla porównania na Hali Kondratowej, gdzie wypasu już dawno zaniechano. Poznajemy historię wypasu w Tatrach oraz aktualny wypas kulturowy w relacji z przyrodą i turystyką.

Współczesny wygląd Tatr w dużej mierze zawdzięczamy lodowcom. Epoka lodowcowa skończyła się około 10 tysięcy lat temu, a w sensie geologicznym to bardzo niedawno. W górach wciąż jest wiele śladów lodowców. Podczas wędrówki prowadzący przybliży uczniom elementy ukształtowania terenu, które są efektem pracy lodowca. Dziedzictwem epoki lodowcowej jest nie tylko krajobraz, ale także świat zwierząt. Schodząc z przełęczy Liliowe, uczestnicy będą wypatrywać kozic i świstaków. Te zimnolubne zwierzęta najchętniej przebywają na wysokogórskich halach i wśród turni. Reliktami, czyli pozostałościami po epoce lodowcowej, są również rośliny - zajęcia pozwolą poznać zarówno ich gatunki, jak i specyficzne przystosowania do trudnego klimatu.

Uwagi: Opłata za kolejkę

Zależność świata żywego od warunków klimatycznych, piętra klimatyczne i związane z nimi piętra roślinne najpełniej w Polsce są rozwinięte właśnie w Tatrach.  Wyprawa ze szczytu Kasprowego Wierchu (wjazd kolejką) do Kuźnic  to okazja do poznania zagadnień meteorologii i klimatu oraz flory i fauny związanej z różnymi piętrami klimatycznymi i różnym podłożem (granitowym, wapiennym). Uczestnicy dowiedzą się też sporo o klimatycznych uwarunkowaniach turystyki i narciarstwa.

Uwagi: Opłata za kolejkę

Idąc do parku narodowego, człowiek często nie zdaje sobie sprawy,  po co on istnieje. Nie do końca jasne są też zasady tam obowiązujące. Dlatego podczas zajęć dzieci dowiedzą się, dlaczego w parku narodowym nie ma koszy na śmieci, czy biwak na terenie chronionym to dobry pomysł i jaki wpływ na życie zwierząt w Tatrach ma obecność psa na szlaku turystycznym.  Na przykładzie Doliny Białego uczestnicy wraz z prowadzącym postarają się odpowiedzieć na pytanie, jakimi prawami rządzi się przyroda w miejscach pozostawionych bez ingerencji człowieka.

Gra terenowa poświęcona historii konfliktów i współdziałania na linii człowiek – przyroda tatrzańska w przeszłości i czasach współczesnych.  Na trasie wymagającej umiejętności posługiwania się kompasem (opcjonalnie sprzętem GPS), gdzie  uzyskanie wskazówek poszukiwania następnego punktu jest uwarunkowane prawidłowym odgadnięciem poprzedniego zadania, uczniowie poznają różne epizody z historii Kuźnic. Zabawa w poszukiwaczy skarbów pozwoli zdobyć  pokaźny ładunek wiedzy.

Skalne Podhale czyli tereny powiatu tatrzańskiego znajduje się w granicach regla dolnego, który w przeszłości porośnięty był pierwotnymi puszczczami zdominowanymi przez lasy mieszane bukowo - jodłowe i świerkowe. Przyroda Podhala została jednak zmieniona wskutek wielowiekowego użytkowania: rolnictwa, pasterstwa, i gospodarki leśnej. W rezultacie poza gatunkami rodzimymi spotkać tu można rośliny zawleczone przez człowieka zwane roślinami synantropijnymi. W kilku miejscach, zwłaszcza w sąsiedztwie rzek i potoków, zachowały się fragmenty naturalnej roślinności. Celem zajęć jest poznanie podstawowych gatunków drzew oraz roślin synantropijnych.

Tatrzański Park Narodowy chroni jeden z  najcenniejszych w Polsce obszarów naturalnych, ale jest też udostępniany dla różnych aktywności. Ochronie podlegają tu bioróżnorodność oraz naturalne procesy. To ostoja dla wielu wysokogórskich gatunków, ale także dużych drapieżników. Co roku polskie Tatry przyciągają 3-4 miliony osób, więc zarządzanie turystyką należy do ważnych zadań TPN. Trzecim filarem działalności Parku jest edukacja, która ma wzbudzać w ludziach odpowiedzialność za to miejsce i uczyć zasad korzystania z górskiej przyrody.

Czym się różni jodła od świerka? I jak wygląda liść jesionu? Po tych zajęciach uczniowie będą znali odpowiedź. Nauczą się rozpoznawać również inne drzewa rosnące w tatrzańskim lesie. Dowiedzą się, co nam daje las i jak rozsądnie korzystać z jego bogactwa. A podsumowaniem zajęć będzie wykonany własnoręcznie “liściownik”, który pomoże w utrwaleniu zdobytych wiadomości.

Ekosystemy wodne Tatr łączą się z ekosystemami wodnymi Podhala, a za sprawą migracji wielu gatunków jakość środowiska wodnego na Podhalu wywiera wpływ na stan przyrody w Tatrach.  Przejście wzdłuż potoku znanego im z Podhala w głąb Tatr uzmysławia uczniom łączność przyrody obu obszarów. Badając właściwości fizyczne i chemiczne wody z Tatr i z cieków przepływających w pobliżu swoich miejsc zamieszkania, uczestnicy lepiej rozumieją  potrzebę ochrony przyrody TPN.

Góry to skały - niby to oczywiste, ale mało kto zastanawia się, co w tych skałach można odnaleźć i jakie tajemnice one skrywają. Zajęcia są okazją do zajrzenia w głąb skał, odkrycia minerałów i skamieniałości. Uczniowie poznają ich genezę i oszacują wiek. W drugiej części zajęć będą szukać i rozpoznawać skały w terenie, w drodze na Nosal. Podziwiając piękną panoramę, dowiedzą się, dowiedzą się, jak budowa geologiczna wpływa na rzeźbę terenu.

Uczestnicy zajęć odwiedzą najbardziej zagospodarowaną pod względem turystycznym tatrzańską dolinę. Dwa schroniska, dwie koleje linowe, liczne szlaki i tereny dla narciarzy, a dodatkowo zatłoczone Kuźnice - czy obiekty służące turystom zawsze są bezpieczne dla przyrody? A może gdyby nie one, przyroda byłaby bardziej zagrożona? Zajęcia pozwolą rozwiać te i inne wątpliwości.

W parkach narodowych realizowane są przede wszystkim cele ochrony przyrody. Są to m.in. ochrona bioróżnorodności i procesów przyrodniczych. Tereny parków mogą być udostępnione dla rekreacji i sportu, ale w stopniu niewpływającym negatywnie na przyrodę. Jakkolwiek chcąc skutecznie ją chronić w całej swojej złożoności należy ograniczyć działania gospodarcze człowieka.

Podczas 3 spotkań omówione zostaną następujące tematy:

• rola kornika drukarza w ekosystemie leśnym,
• zasady gospodarowania lasami w parku narodowym, w tym rola martwego drewna,  

oraz ograniczenia obowiązujące w Parku takie jak:

• zakaz wprowadzania psów,
• poruszania się nocą po szlakach,
• schodzenia ze szlaków.

Wyjaśnimy również dlaczego na terenie TPN nie ma koszy na śmieci.

Tatrzański Park Narodowy jest miejscem największej w Polsce, a także w całej Europie Środkowej - różnorodności biologicznej. Spotkać tu można liczne gatunki roślin i zwierząt, które nie występują w innych rejonach kraju albo nawet w żadnym innym miejscu na świecie (endemity). Gatunki te, zarówno rośliny,jak i zwierzęta, powiązane są siecią wzajemnych zależności (ekologia), często niezwykle interesujących. Tematem prezentacji są walory przyrodnicze TPN, w szczególności wybrane gatunki roślin i zwierząt oraz ich zwyczaje. Temat jest realizowany podczas 2 spotkań.

W trakcie zwiedzania ekspozycji i ogrodu w Centrum Edukacji Przyrodniczej TPN dzieci dowiedzą się jakie zwierzęta żyją w lesie i na łące, a jakie - wysoko w górach. Poznają odpowiedzi na pytania, czym zwierzęta się żywią, jak spędzają zimę i czy zimowy sen niedźwiedzia jest rzeczywiście bardzo głęboki. A może jednak świstaki są większymi śpiochami? Podczas zajęć będzie można zdobyć wiele ciekawych informacji związanych z życiem tatrzańskich zwierząt. Podczas wyjścia do lasu okaże się kto i dlaczego zdarł płaty kory z drzewa, kto porozrzucał łuski z szyszek, a kto pozostawił tropy układające się w sznureczek. Te i inne tajemnice lasu uczestnicy rozwikłają wspólnie z prowadzącym.